بسم الله الرحمن الرحیم
آداب سلام كردن در اسلام
سلام، اولين كلمه احترامآميز در برخوردهاي اجتماعي است كه هيچ زحمت و دردسري براي گوينده آن ندارد، ولي آثار ارزشمند فراواني دارد. چه بسيار دوستيهاي ارزنده و گرانبهايي كه در پرتو سلام آغاز شده است و چه بسيار دشمنيهايي كه با سلام گفتن از بين رفته است.
در اسلام، برخوردهاي عمومي نظير گفتن سلام، سخن گفتن، شنيدن، شوخي كردن، شركت در مجالس عمومي، مشورت، امر به معروف كردن و... تابع آداب خاصي است كه در اين مبحث درباره آن سخن ميگوييم.
الف) آداب سلام
-------------------
سلام، اولين كلمه احترامآميز در برخوردهاي اجتماعي است كه هيچ زحمت و دردسري براي گوينده آن ندارد، ولي آثار ارزشمند فراواني دارد. چه بسيار دوستيهاي ارزنده و گرانبهايي كه در پرتو سلام آغاز شده است و چه بسيار دشمنيهايي كه با سلام گفتن از بين رفته است.
در آداب اسلامي، سلام به اندازهاي اهميت دارد كه رسول خدا صلي الله عليه و آله ميفرمايد: 'مَنْ بدأ بالكلامِ قَبْلَ السّلامِ فَلاتُجيبُوهُ؛ به كسي كه بدون اداي سلام، لب به سخن گشود، جواب ندهيد '.1
با اين حال، سلام كردن آدابي دارد كه رعايت آن، آثارش را بيشتر ميكند.
يكـ افشاي سلام
..........................
امام باقر(ع) ميفرمايد: 'اَفْشُوا السَّلامَ؛ سلام خود را آشكار كنيد. '2 منظور از افشاي سلام، آشكار كردن آن است. 'آشكار كردن سلام به اين است كه به هركس برخورديد، سلام كنيد، هر كه خواهد باشد '.3
آشكار كردن سلام چند حُسن دارد: اول اينكه كسي كه در پاسخ دادن كوتاهي كند، عذري نميتواند داشته باشد. دوم اينكه نشانه فروتني و تواضع است. سوم اينكه نشانه علاقهمندي شخص سلام دهنده به سلامتي و آغاز دوستي با طرف مقابل است.
سلامي كه زيرلب يا آهسته باشد، ميتواند بيانگر اجبار يا فقط رفع مسئوليت باشد تا ديگران، فرد را بيادب ندانند.
دوـ رعايت مراتب سلام گفتن
.......................................
سلام كردن، مستحب و امري دلخواه است. هركس ميتواند اول سلام گويد و از ثواب آن برخوردار شود، ولي بهتر است مراتب آن رعايت شود. امام صادق(ع) ميفرمايد: 'يُسَلّمُ الصَّغيرُ عَلَي الكبير وَ المارُّ عَلَي القاعِدِ و القليلُ عَلَي الْكَثير؛ كوچك بر بزرگ، رهگذر بر نشسته و گروه اندك بر گروه بزرگ سلام كند. '4 در جايي ديگر نيز ميفرمايد: 'يسَّلمُ الرّاكِبُ عَلَي الماشي وَ القائم عَلَي القاعد؛ سواره بر پياده و ايستاده بر نشسته سلام كند '.5
فراموش نكنيم: 'البادي بِالسَّلام اَولي باِللهِ و بِرَسولِهِ؛ آنكه آغاز سلام كند، به خدا و رسولش نزديكتر است. '6 همينطور 'ألبادي بِالسَّلامِ بَريءٌ مِنَ الكِبْرِِ؛ آنكه سلام ميكند، از تكبّر بر كنار است '.7
سهـ پاسخ شايسته به سلام
..........................................
در آداب اسلامي، پاسخ هر سلام و تحيّتي، بايد كاملتر از آن يا دست كم مطابق آن باشد. خداوند در قرآن ميفرمايد:
وَإِذَا حُيِّيْتُم بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّواْ بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَي كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا. (نساء: 86)
و چون به شما درود گفته شد، شما به [صورتي] بهتر از آن درود گوييد يا همان را [در پاسخ] برگردانيد؛ كه خداوند همواره به هر چيزي حسابرس است.
منظور از كامل بودن پاسخ اين است كه اگر كسي بگويد: 'سلام '، در پاسخ بايد گفت: 'سلامٌ عليكم '. اگر كسي بگويد: 'سلامٌ عليكم '، در پاسخ او بايد گفت: 'سلامٌ عليكم و رَحمة الله ' يا اگر بگويد: 'سلامٌ عليكم و رحمه الله '، در پاسخ او بايد گفت: 'سلامٌ عليكم و رحمه الله و بركاته '.
چهارـ تساوي در سلام
.................................
مسلمان نبايد در سلام، ميان افراد از جهت دارايي و فقر تفاوتي بگذارد. امام رضا(ع) در اين باره ميفرمايد:
اگركسي به مسلمان فقيري، همانند سلامي كه به يك ثروتمند ميدهد، سلام ندهد، خداوند عزّوجل در روز قيامت عليه او خشمناك خواهد بود.8
پنچـ ميانهروي در سلام
.................................
نكته ديگر در آداب سلام، پرهيز از افراط و تفريط در سلام است. گاهي سلام به اندازهاي همراه با احترام است كه بيشتر به تظاهر و ريا و چاپلوسي ميماند و گاهي نيز به تناسب موقعيت معنوي افراد، سلام مناسبي به آنها داده نميشود كه هر دو نارواست. بايد به تناسب معنوي هركس به او سلام كرد. اگر سلام فقط احترام ظاهري باشد و در دل به مؤمنان ارادت نداشته باشيم، اين كار، نفاق و دورويي است. همچنين اگر به آنها بياعتنايي كنيم و در حدّ ارادت قلبي، به شايستگي سلام ندهيم، كوتاهي كردهايم. پس شايسته است كه حدّ هر كسي را رعايت كرد و از افراط و تفريط در سلام پرهيز شود.9 امير مؤمنان علي(ع) ميفرمايد:
لاتَبلُغُ في سَلامِكَ عَلَي الاِخوانِِ حَدَّ النِفاقِ و لا تقصُرهُم عَن دَرَجَةِ الْاِسْتحقاقِ.10
در سلام دادن به برادران [ديني] نه در حدّ ريا غُلو كنيد و نه از اندازه شايستگيشان كوتاهي ورزيد.
ششـ خودداري از سلام دادن به برخي افراد
............................................................
در آداب اسلامي، سلام كردن به چند گروه استحباب ندارد، از جمله:
اولـ افرادي كه به دليل اشتغال به برخي كارها، هنگام پاسخ گفتن سلام، ممكن است دچار مشكل شوند. براي مثال، امام صادق(ع) ميفرمايد:
ثُلاثٌة لايُسلَّمون الماشي مَعَ الجنازة و الماشي اِلَي الجُمُعةَ و في بَيت الحمّام لِمَن لا اَزار لَه. 11
به سه كس سلام نكنيد: كسي كه همراه جنازه ميرود، كسي كه به نماز جمعه ميرود و به كسي كه در حمام لباس بر تن ندارد.
همينگونه است وضعيت كساني كه در حال خوردن يا در حال مسواك زدن هستند.
دومـ كساني كه به سبب كارهاي نامشروع و ناشايست، لياقت دوستي و سلام كردن ندارند، مانند افراد شرابخوار، رباخوار و قمارباز. البته اگر سلام دادن در اصلاح و هدايت آنها مؤثر باشد، اشكال ندارد.12
سومـ افرادي كه با سلام دادن به آنها ممكن است مفسده ايجاد شود، مانند: سلام دادن به زنان جوان. امام علي(ع) به زنان جوان سلام نميكرد و ميفرمود: 'ميترسم آوازش مرا خوش آيد و پاداش كمتري از آنچه ميجويم، به من رسد '.13
چهارمـ به افراد غيرمسلمان هم نبايد در حالت عادي سلام كرد، مگر اينكه خود ابتدا سلام كنند. در اين صورت، پاسخ دادن لازم است، آن هم بهصورت 'عليكم ' نه 'سلام ' يا 'سلامٌ عليكم '.14
__________________________________________________________________
پي نوشت :
1. محمد بن يعقوب كليني، اصول كافي، ترجمه و شرح: سيد جواد مصطفوي، تهران، انتشارات وفا، 1382، چ 1، ج 4، ص 459.
2. همان.
3. همان.
4. همان، ص 463.
5. همان
6. همان، ص 460.
7. نهج الفصاحه (با تنظيم موضوعي)، ص 384.
8. بحارالانوار، ج 72، ص 38، باب 94، ح 31.
9. اخلاق (1)، صص 91 و 92.
10. عبدالحميد بن محمد بن ابيالحديد، شرح نهجالبلاغه، تحقيق: محمد ابوالفضل ابراهيم، قاهره، دار احياء الكتب العربيه، 1378، چ 1، ج 20، ص 315.
11. اصول كافي، ج 4، ص 461.
12. بحارالانوار، ج 76، ص 9، باب 97، ح 35.
13. همان، ج 6، ص 9، باب 97، ح 35.
14. اصول كافي، ج 4، ص 465، ح 1.
منبع : كتاب 'اداب اجتماعي '
وبلاگ ما:https://www.joker128.lox blog .com